طراحی و نمونه‌سازی محصولات ترکه‌بافی خوزستان
نام طرح: طراحی و نمونه‌سازی محصولات ترکه‌بافی خوزستان
تاریخ اجرای پروژه: ۱۳۹۸
کارفرما: معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی استان خوزستان
ناظر: معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور
مجری: موسسۀ پژوهش هنر برزان
تعداد محصولات طراحی‌شده: ۲۰ محصول
تعداد نمونه‌های اجراشده: ۱۰ محصول
طراحی نمونه‌ها و تنظیم گزارش: عباس رحیمی
اجرای نمونه‌ها: مریم تختایی‌پور، مهناز جرام، همین‌بس تخته
مشخصات ظاهری گزارش: ۷۸ صفحه، رنگی/ مصور.
روش گردآوری داده‌ها: میدانی – کتابخانه‌ای
منابع:
– گفته‌های هنرمندان تپ‌باف پیرامون ابزارها، مواد اولیه، محصولات و جنبه‌های گوناگون تپبافی
– مشاهده و بررسی در هنرصنعت تپبافی
فهرست مطالب گزارش:
۱- معرفی تپبافی خوزستان و پیشینه‌ی تاریخی آن
۲- پراکندگی جغرافیایی مراکز تپبافی
۳- محصولات تپبافی خوزستان
۴- ابزارهای تپبافی خوزستان
۵- مواد اولیه‌ی تپبافی خوزستان
۶- فرآیند تولید محصول تپ خوزستان
۷- موارد پیشنهادی برای تقویت ساختار محصولات تَپ‌بافی خوزستان
۸- طراحی و نمونه‌سازی محصولات جدید
معرفی تپبافی خوزستان:
یکی از کهن‌ترین عرصه‌های صنایع دستی، تولید محصولات حصیری با استفاده از شاخه‌ها، ساقه و برگ گیاهان و درختان است. نمونه‌های باستانی یافت‌شده در بین‌النهرین و آفریقا، گواه آن است که محصولات حصیری، منشأ پیدایش نساجی و کوزه‌گری نیز بوده‌اند.
هم‌چنین، در اغلب مناطق ایران که به مواد اولیه‌ی لازم دسترسی دارند، تولید محصولات حصیری با فرم‌ها، روش‌ها و مواد گوناگون رایج است.
هنرصنعت تولید محصولات با استفاده از شاخه‌های باریک درختان (ترکه‌بافی) در مناطق مختلف ایران با توجه به نوع درختان مورد استفاده، دارای نام‌های گوناگون مانند مرواربافی، چَم‌بافی، گَزبافی، لوده‌بافی، درج‌بافی، ارغوان‌بافی و … است. در استان خوزستان، ترکه‌بافی با نام تپبافی مشهور است. در این هنرصنعت با استفاده از شاخه‌های باریک درخت بادام کوهی، انواع محصول کاربردی و تزیینی تولید می‌شود
پیرامون پیشینه‌ی تاریخی تپبافی در استان خوزستان، اطلاعات و آثار مستند موجود نیست اما به گمان قوی، تپبافی در برخی از مناطق استان، دارای قدمت چندصدساله است. تپبافی، هنرصنعت بومی مردم بختیاری ساکن در مناطق کوهستانی استان است. اغلب این مناطق محل رویش است. از گذشته تا کنون بانوان بختیاری ساکن در این مناطق، از شاخه‌های باریک بادام کوهی موجود در این مناطق برای تولید برخی از محصولات کاربردی زندگی خود بهره برده‌اند.
در دهه‌های اخیر، بنا به علل گوناگون، تپبافی در اغلب مناطق استان خوزستان از رونق افتاد و امروزه اغلب در برخی از روستاهای شمالی شهرستان دزفول این هنرصنعت رواج دارد. با توجه به شرایط اقلیمی مناطق کوهستانی شهرستان دزفول، شرایط رشد درخت بادام کوهی و بهره‌برداری از محصولات ثانویه‌ی آن مانند شاخه‌ها، همواره در این منطقه وجود داشته‌است. این موضوع باعث پیدایش هنرصنعت تپبافی شده‌است.
در گذشته، محصول تپ به‌طور خودمصرفی در زندگی مردم مناطق تولید کاربرد داشت و امروزه نیز با تغییر در فرم، ابعاد، رنگ و … به‌طور کاربردی و یا تزیینی در جوامع شهری و روستایی اغلب مناطق کشور، عرضه می‌شود.
