طراحی و نمونه‌سازی محصولات سفال و سرامیک سمنان
نام طرح: طراحی و نمونه‌سازی محصولات سفال و سرامیک سنتی سمنان
تاریخ اجرا: ۱۳۹۶
کارفرما: معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی استان سمنان
مجری: موسسۀ پژوهش هنر برزان
ناظر: معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور
تعداد محصولات طراحی‌شده: ۲۰ محصول
تعداد نمونه‌های اجراشده: ۱۰ محصول
طراحی نمونه‌ها و تنظیم گزارش: عباس رحیمی
اجرای نمونه‌ها: محمدصدیق لطفی
مشخصات ظاهری گزارش: 140 صفحه، رنگی/ مصور.
روش گردآوری داده‌ها: میدانی- کتابخانه‌ای
منابع:
– گفته‌های هنرمندان سفال و سرامیک پیرامون ابزارها، مواد اولیه، محصولات و جنبه‌های گوناگون سفال و سرامیک سنتی سمنان
– مشاهده و بررسی در هنرصنعت سفال و سرامیک سنتی سمنان
فهرست مطالب گزارش:
– پیشینۀ تاریخی سفال‌گری در استان سمنان
– مراکز سفال و سرامیک در استان سمنان
– مراکز سفال و سرامیک در ایران
– محصولات سفال و سرامیک سنتی سمنان
– موارد پیشنهادی برای تقویت ساختار محصولات سفال و سرامیک سنتی سمنان
– ساختار محصولات سفال و سرامیک سنتی سمنان
– تنوع فرم محصولات سفال و سرامیک سنتی سمنان
– آرایه‌های تزیینی محصولات سفال و سرامیک سنتی سمنان
– نقش‌مایه‌های محصولات محصول سفال و سرامیک سنتی سمنان
– طرح‌های محصولات سفال و سرامیک سنتی
– رنگ‌بندی محصول سفال و سرامیک سنتی
– عیب‌های ظاهری محصول سفال و سرامیک
– بسته‌بندی محصول سفال و سرامیک سنتی منان
– نشانه‌گذاری محصول سفال و سرامیک سنتی
– راهنمای نگه‌داری محصول سفال و سرامیک سنتی
– طراحی و نمونه‌سازی محصولات جدید
معرفی سفال و سرامیک سنتی سمنان:
سفال‌گری یکی از مهم‌ترین اختراعات انسان و برای مورخان و باستان‌شناسان، از مهم‌ترین مظاهر هنری است. باستان‌شناسان از راه سفال‌گری با شرایط اجتماعی و اقتصادی یک دوره یا منطقه آشنا می‌شوند. با مطالعۀ سفالینه‌های هر منطقه، مسائل مربوط به زندگی، دین، تاریخ و روابط اجتماعی آن منطقه را تفسیر می‌کنند.
چند هزار سال پیش در عصر نوسنگی، انسان پس از آشنایی با ابزارهای سنگی و فن سبدبافی، احتمالاً با اندودکردن بدنۀ خارجی سبدها و قرارگرفتن اتفاقی آنها در کنار آتش، به شناخت ظروف گلی و مزایای آن دست یافت. این ابزار جدید، تحول مهمی در امر جمع‌آوری و نگه‌داری غذا پدید آورد و انسان‌های نقاط گوناگون جهان با اختلاف زمانی چشمگیر، به این مرحله از تحول و خلاقیت قدم گذاشتند.
کهن‌ترین سفالینۀ یافت‌شده، مربوط به دوازده هزار سال ق. م. است و در شرق دور به‌دست آمده‌است. کهن‌ترین ظروف گلی حرارت‌دیده در ایران نیز به هشت هزار سال ق. م. نسبت داده می‌شوند. این سفالینه‌های ده‌هزارساله را که نمونۀ آن در غار کمربند بهشهر یافت شد، می‌توان قدیمی‌ترین نمونۀ سفال دست‌ساز ابتدایی در ایران دانست. این سفالینه‌ها، زمخت، کم‌پخت، شکننده، خشن و قهوه‌ای‌رنگ‌اند و در آنها مقدار زیادی علف خردشده به‌عنوان مادۀ چسباننده برای جلوگیری از ترک‌برداشتن درهنگام خشک‌شدن در آفتاب یا حرارت‌دیدن در کنار آتش به‌کار رفته‌است. این نوع ظروف سفالی، جانشین ظروف سنگی صیقل‌یافته و نیز ظروف ساخته‌شده از چوب و پوست شد.
همچنین در کاوش‌های حاشیۀ کویر در تپۀ چخماق شاهرود، لایه‌های عمیق تپۀ سیلک کاشان، مناطق اولیۀ تپه‌سراب کرمانشاه، لایه‌های عمیق تپه‌گیان نهاوند و تپۀ حاجی‌فیروز آذربایجان غربی نیز سفالینه‌های دورۀ غارنشینی دیده شده که غارنشینان در مراحل اولیۀ استقرار در دهکده‌های نخستین، آنها را به این مکان‌ها آورده‌اند.
تولید سفال با گذشت زمان به تناسب تغییر فرهنگ‌های پیش از تاریخ و تجربه‌اندوزی اقوام بشری، از نظر جنس، فرم، رنگ و نقش دچار تغییرات زیادی شد. این تغییرات، عاملی تعیین‌کننده در تقسیم‌بندی انواع سفالینه‌های پیش از تاریخ و پس از آن در مورد چگونگی ساخت نخستین سفال به دست انسان است.
با توجه به موقعیت جغرافیایی ویژۀ ایران که در محل تقاطع تمدن‌های باستانی و در مسیرهای کاروان‌های مهم واقع است، تقریباً در اغلب مناطق ایران، در دوره‌های مختلف زمانی، سفال‌گری رایج بوده‌است. هنر سفال‌گری هر منطقۀ جغرافیایی، گویای ویژگی‌های اقلیمی، تاریخی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری ساکنان آن منطقه است.
سفال‌گری استان سمنان نیز، دارای پیشینه‌ای چندهزارساله است. در جریان کاوش‌های باستان‌شناسی تمدن‌های کهن سمنان، نمونه‌های جالبی از ظروف سفالی یافت شده که در نوع خود گویای بسیاری از حوادث و مسایل زندگی انسان‌هایی است که آنها را تولید نموده یا به‌کار برده‌اند. فرم و حجم ظروف از لحاظ کاربردی و نقش‌مایه‌ها به دلیل انعکاس اندیشه‌ها و تفکرات ذهنی آنها ارزش‌مند است.
شهرهای سمنان و شاهرود، مراکز اصلی تولید محصولات سفال و سرامیک در استان سمنان هستند؛ در سال‌های اخیر در شهر دامغان نیز، چند کارگاه سفال‌گری مشغول به‌کار شده‌است.
