فهرست مطالب:

۱- نام محصول و نشانۀ جغرافیایی درخواستی

۲- ساختار ظاهری کپوی دزفول

۲-۱- بافت کپوی دزفول

۲-۲- مواد اولیۀ کپوی دزفول

۲-۳- طرح‌ها و نقش‌مایه‌های کپوی دزفول

۲-۳-۱ – نقش‌مایه‌های کپوی دزفول

۲-۳-۲- طرح‌های کپوی دزفول

۲-۴- رنگ‌بندی کپوی دزفول

۲-۵- ابعاد کپوی دزفول

۲-۶- کاربردهای کپوی دزفول

۲-۷- فرآیند تولید کپوی دزفول

۲-۸- اطلاعات مربوط به منطقۀ تولید کپوی دزفول

۲-۹- مدارک مستند مبنی بر ارتباط محصول کپو با شهرستان دزفول

۲-۱۰- کنترل کیفی محصول نهایی

خلاصۀ گزارش ثبت:

۱- نام محصول و نشانۀ جغرافیایی درخواستی

کپوی دزفول

۲- توصیف محصول

محصول کپو، نوعی محصول حصیری تهیه‌شده از برگ‌های جوان نخل و نوعی گیاه خودرو به‌نام کرتک است که به‌صورت دستی با فرم‌ها، اندازه‌ها و کاربردهای گوناگون تولید می‌شود و اغلب دارای طرح‌های ساده‌ی هندسی است.

محصول کپو، دارای استحکام کافی و تعادل و تقارن است و ممکن است از لحاظ ساختار ظاهری دارای کف، بدنه، درپوش، گلنگ (منگوله)، دسته و پایه باشد. این اجزا، دارای بافت منسجم از جنس کرتک و پیش یا کرتک و نخ بوده و دارای ظاهر متناسب با کارکرد نهایی خود هستند.

محصول کپوی دزفول از نظر جنس مواد اولیه، شامل سه نوع ساده (حصیری یا بی‌نقش)؛ نخی و تمام‌نخ؛ از نظر شیوه‌ی بافت، شامل دو نوع ساده‌بافت و آجری‌بافت و از نظر شکل ظاهری، محصول کپو شامل دو نوع مسطح و حجمی است.

فرم‌های اصیل محصولات کپوی دزفول، متناسب با کاربرد آنها در منطقه‌ی تولید بوده و مختص به این منطقه‌ی جغرافیایی هستند.

مهم‌ترین مواد اولیه‌ی کپوبافی دزفول عبارت‌اند ‌از: پیش (برگ درخت خرما)، کرتک، نخ پشمی.

نقوش کپوی دزفول، هندسی هستند و رایج‌ترین آنها شامل لوزی، هفت‌و‌هشت، پرچم، لاله، پروانه، چلیپا، بته‌جقه و پلکانی است.

طرح‌های کپوی دزفول، معمولاً متقارن بوده و براساس مبانی بصری، متعادل، متناسب و هماهنگ هستند. اغلب این طرح‌ها، از تکرار نقش‌مایه‌های هندسی در چیدمان‌های مختلف به‌دست می‌آیند. برخی از طرح‌ها ساده (مانند ردیف‌های شعاعی و یا مربع‌های کوچک) و برخی از طرح‌ها پیچیده‌ (مانند طرح‌های شکسته‌ی گردان، شمسه با گل‌های سه‌پر و یا چهارپر) هستند.

در محصولات کپوی دزفول، با تنوع زیاد از ترکیب ‌رنگ‌های گوناگون و به‌ویژه از رنگ‌های شاد و روشن استفاده می‌شود. مهم‌ترین رنگ‌های مورد استفاده عبارت‌اند از زرد، آبی، قرمز، نارنجی، بنفش، سبز، قهوه‌ای، صورتی، سیاه و سورمه‌ای.

هریک از انواع محصولات کپو، ممکن است در چند اندازه‌ی متنوع تولید ‌شود. همچنین، ابعاد هر محصول ممکن است برحسب توافق کپوباف و سفارش‌دهنده، متغیر باشد.

محصولات کپوی دزفول، با کارکردهای تزیینی، کاربردی و یا تزیینی-کاربردی‌ متناسب با نیازهای مصرف‌کنندگان تولید می‌شوند. این محصولات به‌طور معمول به‌عنوان ظروف خانه و آشپزخانه، ظروف پذیرایی از مهمان و یا محصولات تزیینی فضاهای داخلی کاربرد دارند. نام هریک از محصولات کپوی دزفول، بیانگر جنبه‌ی کاربردی آن نیز هست.

۳- معرفی دقیق منطقۀ تولید

شهرستان دزفول، به‌عنوان مهم‌ترین منطقه‌ی تولید محصول کپو در ایران، یکی از شهرستان‌های استان خوزستان در جنوب‌غربی ایران است. این شهرستان با مساحت ۴۷۶۲ کیلومتر مربع، بین ۱۷_/۴۸ درجه تا ۳۴_/۴۹ درجه‌ی طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ و بین ۵۸_/۳۲ درجه‌ی عرض شمالی از خط استوا واقع شده‌است.

شهرستان دزفول دارای زمستان و پاییز مدیترانه‌ای است و زیست‌بوم آن از پایان زمستان تا آغازه‌های بهار سرسبز است.

این شهرستان از شمال، با شهرستان‌های الیگودرز و خرم‌آباد در استان خوزستان؛ از شرق، با شهرستان‌های‌ لالی، گتوند و اندیکا در خوزستان و کوهرنگ در استان چهارمحال‌و‌بختیاری؛ از جنوب، با شهرستان‌های شوشتر و گتوند؛ از غرب، با شهرستان اندیمشک؛ از جنوب غربی با شهرستان شوش و از جنوب شرقی با شهرستان شوشتر دارای مرز مشترک است.

بر پایه‌ی آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۵، شهرستان دزفول با ۴۶۴۶ کیلومتر مربع مساحت، از ۴ بخش، ۹ شهر، ۱۱ دهستان و ۳۶۲ آبادی دارای سکنه تشکیل شده‌است.

بخش‌های شهرستان دزفول شامل مرکزی، چغامیش و شهیون است. محصولات کپو در اغلب بخش‌های این شهرستان تولید می‌شود.

۴- ارائۀ مستندات

کپوبافی، هنر-صنعت بومی شهرستان دزفول بوده و نام آن نیز برگرفته از واژه‌‌ی کپو است که در گویش محلی اطراف دزفول، به معنی سر یا کله می‌باشد. همچنین، به‌دلیل گردی محصول حصیری کروی درب‌دار و شباهت آ­­ن به سر انسان، به این نوع محصول، کپو گفته می‌شود.

محصول کپو، به‌عنوان یکی از محصولات مهم صنایع دستی شهرستان دزفول، در اغلب مناطق ایران زبانزد و شناخته‌شده است. اهمیت فرهنگی و اقتصادی محصول کپو، باعث شده‌است در سال‌های اخیر تولیدکنندگان و نهادهای دولتی و خصوصی فعال در استان خوزستان و به‌ویژه شهرستان دزفول، توجه ویژه‌ای به این هنر- صنعت داشته باشند.

در این راستا، اداره‌ی کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خوزستان، ضمن ارتقای سطح کمی و کیفی تولید محصولات کپو، اقدام به اجرای این پروژه‌ها نموده است: دریافت حدود ۱۰ نشان مرغوبیت ملی صنایع دستی برای کپوبافان، مستندنگاری، تدوین استانداردهای ملی، تدوین استاندارهای مهارت و آموزش در سه سطح ۱، ۲ و ۳ برای راه‌اندازی رشته‌ی تحصیلی کپوبافی در مدارس کارو‌دانش، تولید فیلم‌های مستند، طراحی و نمونه‌سازی محصولات جدید و راه‌اندازی کارگاه‌های آموزشی.

۵- روش تولید

مهم‌ترین ابزارهای کپوبافی دزفول عبارت‌اند از: سوزن کپوبافی، قیچی، چاقو و داس.

فرآیند تولید محصول کپوی مسطح، شامل این مراحل است: ۱- آماده‌سازی مواد اولیه، ۲- آماده‌سازی پیش‌ها، ۳- آماده‌سازی کرتک‌ها، ۴- کف‌چینی، ۵- ایجاد لبه‌های محصول، ۶- نقش‌اندازی (به‌موازات پیشرفت بافت)، ۷- ایجاد دسته‌های محصول.

فرآیند تولید محصول کپوی حجمی، شامل این مراحل است: ۱- آماده‌سازی مواد اولیه، ۲- آماده‌سازی پیش‌ها، ۳- آماده‌سازی کرتک‌ها، ۴- کف‌چینی، ۵- ایجاد دیوارهای محصول، ۶- نقش‌اندازی (به‌موازات پیشرفت بافت)، ۷- ایجاد درب محصول، ۸- تهیه و نصب منگوله‌ی نخی.

۶- ارتباط با محل تولید

با توجه به شرایط اقلیمی شهرستان دزفول، شرایط پرورش نخل و بهره‌برداری از فرآورده‌های ثانویه‌ی آن مانند برگ، همواره در این منطقه وجود داشته‌است. این موضوع باعث ایجاد حرفه‌هایی مانند کپوبافی شده‌است.

محصولات کپو توسط دختران و بانوان ایل بختیاری ساکن در شهرستان دزفول بافته می‌شود. عشایر بختیاری‌ پیش از اسکان‌یافتن در استان خوزستان و دست‌رسی به منابع برگ نخل، با بهره‌گیری از روش کنونی بافت کپو، محصولات مشابه از جنس ساقه‌ی گندم و جو تولید می‌کردند. امروزه نیز این نوع محصولات به‌ندرت در برخی از مناطق یادشده تولید می‌شوند.

همچنین، در کپوبافی از گیاهی خودرو به نام کرتک به‌عنوان محور (مغز) رج‌های کپو استفاده می‌شود. این گیاه در اغلب دشت‌های شهرستان دزفول در کنار جوی‌های آب و چشمه‌ها به‌وفور می‌روید. هرچند در فرهنگ کشاورزی از آن به‌عنوان علف هرز یاد می‌شود، اما این گیاه به‌عنوان یکی از دو ماده‌ی اولیه‌ی کپوبافی، ارزش اقتصادی زیاد برای کپوبافان این منطقه دارد.

اغلب رنگینه‌ها و دندانه‌های به‌کاررفته در رنگرزی نخ‌های مصرفی کپوبافی دزفول نیز، از مواد رنگزای گیاهی موجود در همین منطقه تهیه می‌شود.

همچنین، نقش‌مایه‌های دست‌بافته‌های عشایر بختیاری، نقش مهمی در تکمیل محصولات کپوی دزفول ایفا کرده‌است؛ به‌طوری که در حال حاضر اغلب نقش‌مایه‌های محصولات کپوی دزفول، برگرفته از نقش‌مایه‌های دست‌بافته‌های عشایر بختیاری هستند که دارای شهرت ملی و بین‌المللی می‌باشند.

در گذشته، محصول کپو به‌طور خودمصرفی در زندگی روستائیان شهرستان دزفول کاربرد داشت و امروزه نیز با تغییر در فرم، ابعاد، رنگ و … به‌طور کاربردی و یا تزیینی در زندگی شهری و روستایی اغلب مناطق کشور، دارای جایگاه ویژه است.

۷- شیوۀ اتصال برچسب نشانۀ جغرافیایی

الحاق و الصاق