تاریخ نگاری محلی ایران در دوره اسلامی

این کتاب به بررسی تاریخ نگاری محلی ایران تا پایان سده هفتم هجری و شناخت عوامل آغاز و استمرار این سبک تاریخ نویسی، مراحل رشد و شکوفایی، انواع و دوره های آن پرداخته است. بر اساس بررسی های صورت گرفته، تاریخ نگاری محلی ایران، از سده دوم هجری آغاز شد و بر خلاف پندار رایج، عامل سیاست و تشکیل دولت های محلی در گوشه و کنار ایران نقشی مهم در شروع آن نداشت. این نوع تاریخ نویسی تا سده هفتم هجری در دو رشته کلی ادامه حیات داد: ۱. تاریخنامه های محلی؛ ۲. زندگینامه های محلی؛ تاریخنامه های محلی که خود تا پایان سده هفتم هجری سه دوره مختلف را پشت سر گذاشتند، آثاری هستند که کم و بیش از الگوی کتب تاریخی به معنای عام آن پیروی می کردند و معمولاً در آنها اطلاعاتی درباره جنبه یا جنبه های گوناگون از تاریخ یک شهر یا ناحیه عرضه می شد.

تک نگاری های مربوط به فتح شهرها و نواحی ایران، کتاب های فضائل و محاسن و آثاری که به ابعاد مختلف تاریخ یک شهر یا ناحیه پرداخته اند، سه گونه اصلی تاریخنامه های محلی را تشکیل می دهند که دوره های زمانی تألیف هر یک متفاوت است.

زندگینامه های محلی که نگارش آنها از نیمه های سده سوم هجری آغاز شده، آثاری هستند که موضوع اصلی آنها شرح حال رجال و شخصیت های شهر یا ناحیه ای خاص است. بیشتر این نوع آثار، دورترین تاریخ های محلی ایرانی از نهاد سیاست به شمار می آیند و نشانه ای از تأثیر دولت ها در آغاز یا استمرار نگارش این گونه کتب در دست نداریم.

زندگینامه های محلی خود بر دو نوع اند، دینی و غیر دینی. زندگینامه های محلی دینی عمدتاً به شرح حال دانشمندان دینی به خصوص محدثان شهر یا ناحیه ای خاص اختصاص دارند، اما در نوع غیر دینی، شرح حال والیان، اشراف، شاعران و عموم دانشمندان موضوع بحث قرار گرفته است.

فراز و فرود نگارش تاریخ های محلی ایرانی تا سده هفتم هجری با اوج و حضیض تمدن اسلامی هماهنگی کاملی نشان می دهد و آشکار می سازد که با از رونق افتادن علم و دانش در این قلمرو و رسوخ ضعف و فتور در ارکان جامعه اسلامی، نگارش تاریخ های محلی نیز از رونق افتاد.