استاندارد ملی صحافی سنتی- ویژگی‌ها و آیین کار
نام طرح: استاندارد ملی ایران؛ صنایع دستی- صحافی سنتی– ویژگی‌ها و آیین کار
Handicrafts – Traditional bookbinding – Specifications and Code of practice
شماره‌ی ثبت: ۲۲۵۰۸
چاپ اول: ۱۳۹۶
مشخصات ظاهری: ۴۰ صفحه، رنگی/ دارای تصویر و جدول.
محل انتشار: وب‌سایت سازمان ملی استاندارد ایران (برای دریافت فایل پی.دی.اف.، اینجا کلیک کنید)
کارفرما: سازمان ملی استاندارد ایران
مجری: مؤسسه‌ی پژوهش هنر برزان
ناظر: سازمان ملی استاندارد ایران
روش گردآوری داده‌ها: میدانی- کتابخانه‌ای
منابع:
– گفته‌های صحافان سنتی پیرامون ابزارها، مواد اولیه، محصولات و جنبه‌های گوناگون صحافی سنتی
– مشاهده و بررسی در رشته‌ی صحافی سنتی
فهرست مطالب:
– پیش‌گفتار
– مقدمه
۱- هدف و دامنۀ کاربرد
۲- مراجع الزامی
۳- اصطلاحات و تعاریف
۴- ویژگی‌های ابزارها
۵- ویژگی‌های مواد اولیه
۶- آیین کار
۶-۱- تهیۀ بدنۀ کتاب و جلدگذاری (کتاب‌سازی)
۶-۱-۱- ته‌دوزی جزوه‌های کتاب
۶-۱-۲- متصل‌کردن آستر بدرقه به مجموعۀ جزوه‌ها
۶-۱-۳- برش و یکدست‌سازی لبه‌های مجموعۀ جزوه‌ها (لب‌بریدن)
۶-۱-۴- شیرازه‌دوزی (شیرازه‌بندی)
۶-۱-۵- گردکردن عطف مجموعۀ جزوه‌ها
۶-۱-۶- برش قطعات مقوا و چرم جلد کتاب
۶-۱-۷- چسباندن اجزای جلد کتاب
۶-۱-۸- ایجاد تزیینات روی جلد
۶-۱-۹- چسباندن جلد به مجموعۀ جزوه‌ها (اتصال جلد به کتاب)
۶-۱-۱۰- پرس‌کاری کتاب جلدگذاری‌شده
۶-۲- فرآیندهای مرمت کاغذ در صحافی سنتی
۶-۲-۱- آهارزنی کاغذهای مرمتی
۶-۲-۲- رنگ‌کردن کاغذهای مرمتی
۶-۲-۳- مهره‌کشی کاغذهای مرمتی
۶-۲-۴- ضد عفونی‌کردن کاغذ آهارزده
۶-۲-۵- وصالی پارگی‌ها
۶-۲-۶- بازسازی ناحیه‌های دارای کسری
۶-۲-۷- متن‌و‌حاشیه‌کردن ورق‌های کتاب
– کتاب‌نامه
دبیر: محمد شریف‌زادگان (کارشناسی ارشد مهندسی صنایع)؛ کارشناس- شرکت زرگستر روبینا
اعضای کمیسیون‌های فنی:
رئیس: عباس رحیمی (کارشناسی صنایع دستی / کارشناسی ارشد عکاسی)؛ عضو هیئت علمی دانشگاه / موسسۀ پژوهش هنر برزان
ویراستار: فریده مواجی (کارشناسی مهندسی کشاورزی) رئیس ادارۀ نظارت بر اجرای استاندارد ادارۀ کل استاندارد استان بوشهر
– عبدالله حاجی‌پور (کارشناسی صنایع دستی)؛ کارشناس- موسسۀ پژوهش هنر برزان
– حمیده حقیقی (کارشناسی ارشد پژوهش هنر)؛ معاون- موسسۀ پژوهش هنر برزان
– سمیه حقوقی‌فرد (کارشناسی ارشد صنایع دستی)؛ کارشناس- معاونت صنایع دستی ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس
– مینا دایی (کارشناسی ارشد شیمی)؛ کارشناس- ادارۀ کل استاندارد استان خوزستان
– احمد رحمتی (دیپلم)؛ هنرمند صحاف- عضو مستقل
– فاطمه رنجبر (کارشناسی صنایع دستی)؛ کارشناس- معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
– علی ساسانی (کاردانی هنرهای سنتی)؛ عضو مستقل هنرمند صحاف-
– راضیه شیرانی (کارشناسی ارشد صنایع دستی)؛ عضو هیئت علمی- دانشکدۀ هنر دانشگاه شهرکرد
– مانیا غضنفری (کارشناسی ارشد پژوهش هنر)؛ کارشناس- موسسۀ پژوهش هنر برزان
– افسانه قانی(دکتری پژوهش هنر)؛ عضو هیئت علمی- دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد
– فرهاد فلاح (کارشناسی ارشد صنایع دستی)؛ رئیس گروه حمایت از تولید- معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
– مجید فیضی‌راد (کارشناسی ارشد)؛ هنرمند صحاف- عضو مستقل
– آزاده نکویی (کارشناسی ارشد صنایع دستی)؛ کارشناس- عضو مستقل
معرفی صحافی سنتی، هدف و دامنه‌ی کاربرد استاندارد:
صحافی سنتی، یکی از گرایش‌های صنایع دستی کاغذی ایران است. در این گرایش، با استفاده از ابزارهای دستی و با روش‌های سنتی، ورق‌های تشکیل‌دهندۀ کتاب، به‌طور دقیق به یکدیگر دوخته‌شده و در میان جلد مناسب مستقر می‌شود.
با ترویج فن کتابت، ضرورت مجلد ساختن کتب خطی، موجب شکل‌گیری هنر صحافی شد. صحافان در دوره‌های تاریخی پیشین، علاوه‌بر دوختن و جلدکردن کتاب، با نام وراق، به نسخه‌برداری، تصحیح متن، وصالی کاغذهای تخریب‌شده، تذهیب و جدول‌کشی نیز می‌پرداختند.
در دوره‌های تاریخی مختلف، صحافی با سبک‌ها و روش‌های گوناگون، در اغلب نقاط کشور رونق داشته‌است. در دورۀ سلجوقی، صحافی با جلدهای تزیین‌شده با تذهیب و آرایه‌های هندسی و تحریری رواج داشت و علاوه‌بر جلدهای چرمی، از کاغذ و مقوا نیز برای ساختن جلد استفاده می‌شد. در دورۀ تیموری، صحافان و جلدسازان، تجلید کتاب و تزیینات آن را با عالی‌ترین شکل ممکن انجام می‌دادند.
اوج خلاقیت صحافان، در دورۀ صفوی بروز پیدا کرد. حمایت همه‌جانبه از هنرمندان این دوره، باعث صحافی نفیس قرآن‌های خطی و آثار شاعران نامدار شد. با انتقال پایتخت از اصفهان، هنر صحافی نیز مانند سایر هنرها رو به زوال گذاشت اما در دورۀ قاجار، بار دیگر صحافی و جلدسازی رونق یافت.
از دهۀ ۱۹۳۰میلادی، با پیدایش نخستین دستگاه‌های مجهز صحافی در جهان، اکثر مراحل صحافی توسط ماشین انجام شد و صنعت صحافی تا امروز از کیفیت و سرعت مطلوب برخوردار بوده‌است. در این صنعت، روش صحافی بدون نخ به‌نام ته‌چسب، جایگزین روش ته‌دوزی کتاب شد و امکان صحافی آثار چاپی با شمارگان بسیار زیاد را فراهم کرد.
امروزه صحافی سنتی، به‌علت برخورداری از کیفیت، دوام و ارزش هنری بیشتر نسبت به صحافی ماشینی، همچنان جایگاه خود را حفظ کرده و برای جلدسازی کتاب‌های نفیس با شمارگان کم و نیز برای مرمت کلی کتاب‌های قدیمی کاربرد دارد.
در راستای حفاظت و مرمت میراث فرهنگی مکتوب و مطرح‌شدن روش علمی مرمت کاغذ در دورۀ حاضر، ضرورت دارد دست‌اندرکاران این حوزه، با شناخت کامل صحافی سنتی و کاربرد وسایل و تکنیک‌های علمی مرمت کاغذ، تلفیقی از این دو شیوه را برای حفظ و مرمت این میراث ارزشمند پدید آورند. در این راستا، تدوین استاندارد ملی ویژگی‌ها و آیین کار صحافی سنتی، درجهت حفظ اصالت و گسترش اصولی این هنر ضرورت یافته است.
هدف از تدوین این استاندارد، تعیین ویژگی‌های ابزارهای تولید، مواد اولیه و آیین کار صحافی سنتی است.
این استاندارد برای انواع صحافی سنتی کاربرد دارد.
این استاندارد برای روش‌های صحافی ماشینی و غیرسنتی کاربرد ندارد.
