استاندارد ملی ابریشم‌دوزی - ویژگی‌ها و آیین کار
نام طرح: استاندارد ملی ایران؛ صنایع دستی – ابریشم‌دوزی – ویژگی‌ها و آیین کار
Handicrafts – Silk Embroidery – Specifications and Code of practice
شماره‌ی ثبت: ۲۲۵۰۷
چاپ اول: ۱۳۹۶
مشخصات ظاهری: 36 صفحه، رنگی/ دارای تصویر و جدول.
محل انتشار: وب‌سایت سازمان ملی استاندارد ایران (برای دریافت فایل پی.دی.اف.، اینجا کلیک کنید)
کارفرما: سازمان ملی استاندارد ایران
مجری: مؤسسه‌ی پژوهش هنر برزان
ناظر: سازمان ملی استاندارد ایران
روش گردآوری داده‌ها: میدانی- کتابخانه‌ای
منابع:
– گفته‌های استادکاران ابریشم‌دوزی پیرامون ابزارها، مواد اولیه، محصولات و جنبه‌های گوناگون ابریشم‌دوزی
– مشاهده و بررسی در رشته‌ی ابریشم‌دوزی
فهرست مطالب:
پیش‌گفتار
مقدمه
۱- هدف و دامنۀ کاربرد
۲- مراجع الزامی
۳- اصطلاحات و تعاریف
۴- ویژگی‌های ابزارهای تولید
۵- ویژگی‌های مواد اولیه
۶- ویژگی‌های محصول نهایی
۶-۱- ساختار
۶-۲- ثبات رنگ
۶-۳- ابعاد
۶-۴- عیب‌های ظاهری
۷- ویژگی‌های طرح، نقش‌ها و ترکیب‌بندی رنگی
۷-۱- طرح و نقش‌ها
۷-۲- ترکیب‌بندی رنگی
۸- آیین کار تولید
۸-۱- برش پارچۀ زمینۀ ابریشم‌دوزی
۸-۲- چسباندن لایی‌چسب به پارچۀ زمینه
۸-۳- ترسیم و انتقال طرح ابریشم‌دوزی
۸-۴- استقرار پارچۀ زمینه روی کارگاه سوزن‌دوزی حلقه‌ای
۸-۵- استقرار پارچۀ زمینه روی کارگاه سوزن‌دوزی چهارچوبی
۸-۶- اجرای ابریشم‌دوزی
۸-۷- آسترکشی پارچۀ ابریشم‌دوزی‌شده
۹- بسته‌بندی
۱۰- نشانه‌گذاری
۱۱- راهنمای نگه‌داری محصول
– پیوست الف (آگاهی‌دهنده) نمونه‌‌های ابریشم‌دوزی
– کتاب‌نامه
دبیر: حمیده حقیقی (کارشناسی ارشد پژوهش هنر)؛ موسسۀ پژوهش هنر برزان
اعضای کمیسیون‌های فنی:
رئیس: عباس رحیمی (کارشناسی صنایع دستی / کارشناسی ارشد عکاسی)؛ عضو هیئت علمی دانشگاه / موسسۀ پژوهش هنر برزان
– علی بابائیان (کارشناسی ارشد هنرهای اسلامی)؛ عضو هیئت علمی، دانشگاه جامع علمی و کاربردی
– منصوره رضوی (کارشناسی ارشد مردم‌شناسی)؛ کارشناس- ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان خوزستان
– سمیرا حسینی (کارشناسی ارشد شهرسازی)؛ کارشناس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نور
– سمیه حقوقی‌فرد (کارشناسی ارشد پژوهش هنر)؛ کارشناس- موسسۀ پژوهش هنر برزان
– مینا دایی (کارشناسی ارشد شیمی)؛ کارشناس- ادارۀ کل استاندارد استان خوزستان
– فاطمه رنجبر (کارشناسی صنایع دستی)؛ کارشناس- معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
– افسانه قانی (دکتری پژوهش هنر)؛ عضو هیئت علمی- دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد
– لاله فیروزی‌مقام (کارشناسی صنایع دستی)؛ کارشناس- موسسۀ پژوهش هنر برزان
– مرضیه لطفی (دیپلم)؛ هنرمند ابریشم‌دوز- عضو مستقل
– مارال یوسفی (کارشناسی ارتباط تصویری)؛ هنرمند ابریشم‌دوز- موسسۀ پژوهش هنر برزان
– معصومه صلاحی (کارشناسی ارشد پژوهش هنر)؛ کارشناس- معاونت صنایع دستی ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان خوزستان
– مینا ناصر (کارشناسی صنایع دستی)؛ کارشناس- موسسۀ پژوهش هنر برزان
معرفی ابریشم‌دوزی ، هدف و دامنه‌ی کاربرد استاندارد:
در ایران، بیش از یک‌صد گرایش رودوزی سنتی با ویژگی‌های منحصربه‌فرد وجود دارد که در هر گرایش، با توجه به ابزارهای تولید، مواد اولیه، طرح‌ها و فرآیند تولید، نوع خاصی از تزیینات سنتی روی انواع منسوج و یا چرم ایجاد می‌شود.
ابریشم‌دوزی، یکی از این گرایش‌ها است که در آن، روی پارچه‌های اطلس، ماهوت و یا مخمل، با طرح‌های سنتی و به‌ویژه طرح‌های گل‌و‌بوته و پرندگان تزیین می‌شود. در این نوع رودوزی، اجزای طرح با نخ‌های ابریشم طبیعی رودوزی شده و زمینه به رنگ اصلی خود باقی می‌ماند.
ابریشم‌دوزی برای تزیین وسایل گوناگون مانند تابلوهای تزیینی، پوشاک، وسایل آشپزخانه، کیف، کوسن، رومیزی، بقچه، پرده، سجاده، روتختی، کمربند و رویۀ جعبه کاربرد دارد.
در دوره‌های اشکانی و ساسانی، استفاده از لباس‌های فاخر با رودوزی‌های ابریشمی در ایران رایج بود. در دوره‌های اولیۀ اسلامی، کاربرد لباس‌های تجملی ابریشمی منسوخ شد اما استفاده از نخ‌های ابریشم برای رودوزی‌های لباس‌های بلند و حاشیه‌دار ادامه داشت. در موزۀ متروپولیتن قطعۀ پارچه‌ای متعلق به سال ۲۸۲ هـ. ق. وجود دارد که روی آن با نخ‌های ابریشم رنگی رودوزی شده و نام خلیفۀ عباسی نگاشته شده‌است.
برخی از جهانگردان دورۀ سلجوقی، از پارچه‌های ابریشمی و ابریشم‌دوزی‌های نیشابور، مرو، شیراز، یزد، کرمان، بم، شوشتر و اصفهان یاد کرده‌اند.
این هنر در دورۀ صفویه به اوج شکوفایی رسید و در دوره‌های افشار، زند، قاجار و پهلوی، محصولات بی‌نظیری توسط هنرمندان ابریشم‌دوز خلق شده‌است.
ابریشم‌دوزی، در مناطق مختلف ایران با نام‌هایی مانند قلاب‌دوزی، خامه‌دوزی سیستان و سیاه‌دوزی ترکمن، با بهره‌گیری از ابزارها و روش‌های منحصربه‌فرد رواج دارد. این استاندارد، برای شیوه‌ای از ابریشم‌دوزی که به «گل‌دوزی ایرانی» مشهور است، کاربرد دارد. این شیوه، به‌طور معمول با استفاده از سه نوع دوخت ویژۀ توپردوزی با بخیه‌های کوتاه و بلند، ساتن‌دوزی و ساقه‌دوزی و چند نوع دوخت عمومی انجام می‌شود.
با توجه به این‌که محصولات ابریشم‌دوزی در اغلب نقاط کشور تولید شده و دارای ارزش فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هستند، تدوین استانداردهای ملی مربوط به این محصولات به‌منظور حفظ و توسعۀ آن‌ها، ضرورت و اهمیت یافته است.
هدف از تدوین این استاندارد، تعیین ویژگی‌های ابزارهای تولید، مواد اولیه، ساختار محصول نهایی، طرح و نقش، آیین کار تولید، بسته‌بندی و نشانه‌گذاری محصولات ابریشم‌دوزی است.
این استاندارد برای ابریشم‌دوزی با بهره‌گیری از دوخت‌های ساتن‌دوزی، ساقه‌دوزی و توپردوزی کاربرد دارد.
این استاندارد برای قلاب‌دوزی رشت، خامه‌دوزی سیستان، سیاه‌دوزی ترکمن و سایر ابریشم‌دوزی‌های رایج در مناطق مختلف ایران کاربرد ندارد.
