فهرست مطالب گزارش:

۱- نام محصول و نشانۀ جغرافیایی درخواستی | ص ۱

۲- ساختار ظاهری ماشتۀ لرستان | ص ۱

۲-۱- بافت ماشتۀ لرستان | ص ۱

۲-۲- مواد اولیۀ ماشتۀ لرستان | ص ۲

۲-۳- طرح‌ها و نقش‌مایه‌های ماشتۀ لرستان | ص ۲

۲-۴- رنگ‌بندی ماشتۀ لرستان | ص ۶

۲-۵- ابعاد ماشتۀ لرستان | ص ۷

۲-۶- کاربردهای منسوج ماشتۀ لرستان | ص ۸

۲-۷- ابزارهای تولید ماشتۀ لرستان | ص ۱۴

۲-۸- فرآیند تولید منسوج ماشته | ص ۱۹

۲-۹- اطلاعات مربوط به منطقۀ تولید ماشتۀ لرستان | ص ۲۴

۲-۱۰- مدارک مستند مبنی بر ارتباط منسوج ماشته با استان لرستان | ص ۲۷

۲-۱۱- کنترل کیفی محصول نهایی | ص ۲۹

خلاصۀ گزارش:

۱- نام محصول و نشانۀ جغرافیایی درخواستی

ماشتۀ لرستان

۲- توصیف محصول

ماشتۀ لرستان، نوعی منسوج تاری-پودی از جنس نخ پشمی رنگرزی‌شده است و با استفاده از دستگاه‌ پارچه‌بافی سنتی چهاروردی تولید می‌شود.

بافت منسوج ماشته، از نوع تاری‌-پودی است؛ در این نوع بافت، نخ‌های پود از میان نخ‌های تار دیده شده و از شیوۀ استقرار نخ‌های تار و پود، شکل بافت با درجه‌های رنگی مختلف ایجاد می‌شود.

در منسوج ماشته، از بافت کج‌راه جناقیِ تاری استفاده می‌شود که از هر دو طرف منسوج قابل رویت است. در این طرح، خطوط مایل در جهت راست یا چپ شکل جناقی را ایجاد می‌کنند و در اثر تکرار شکل جناقی، طرحی با خطوط زیگزاگ در ماشته پدید می‌آید.

منسوج ماشته فاقد نقش‌مایه و دارای سه نوع طرح چهارخانۀ کوچک، چهارخانۀ بزرگ و راه‌راه است.

رنگ‌های رایج در منسوجات طرح قدیم ماشته، شامل رنگ‌‌‌های سفید، مشکی، قرمز لاکی، سرمه‌ای، سبز یشمی و نارنجی و در منسوجات طرح جدید، شامل رنگ‌های سبز روشن، ماشی، قهوه‌ای، مسی، بنفش، زرد، آبی سیر، نخودی، خاکی روشن و سدری است.

منسوج ماشته با عرض ۴۵ و یا ۵۵ سانتی‌متر و طول ۸ تا ۲۴ متر تولید شده و پس از جداسازی از دستگاه ماشته‌بافی، با توجه به محصول نهایی، در قطعه‌های با ابعاد مورد نظر برش داده شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد

در گذشته، منسوج ماشته برای تهیۀ رختخواب‌پیچ، روانداز، زیرانداز و روکرسی کاربرد داشت و امروزه، برای تهیه و یا تکمیل محصولاتی مانند روفرشی، سجاده، رویۀ پشتی، کوسن، کیف پول، کیف زنانه، ساک، کوله‌پشتی و … به‌کار می‌رود.

۳- معرفی دقیق منطقۀ تولید

استان لرستان با مساحت ۲۸۲۹۴ کیلومتر مربع و به مرکزیت شهر خرم‌آباد، یکی از استان‌های غربی ایران است. این استان میان مرزهای ۳۲ درجه و ۳۷ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۲ دقیقۀ عرض شمالی از خط استوا و ۴۶ درجه و ۵۱ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۳۰ دقیقۀ طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده‌است.

اغلب نقاط این استان، به‌جز تعدادی دره آبرفتی و چند دشت کوچک، دارای شرایط کوهستانی است. اشترانکوه با ۴۱۵۰ متر ارتفاع، بلندترین نقطۀ استان است و جنوبی‌ترین ناحیۀ استان، دارای ارتفاع ۵۰۰ متر از سطح دریای آزاد است.

استان لرستان از شمال با استان‌های‌ همدان و مرکزی، از شرق با استان اصفهان، از جنوب با استان خوزستان، از غرب با استان‌های‌ کرمانشاه و ایلام و از جنوب شرق با استان چهارمحال‌و‌بختیاری دارای مرز مشترک است.

این استان سیزدهمین استان پرجمعیت کشور است و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، استان لرستان دارای ۱۱ شهرستان، ۲۹ بخش، ۲۴ شهر، ۸۵ دهستان و ۲۸۶۴ روستا است.

شهرستان‌های بروجرد، خرم‌آباد، کوهدشت، دلفان، پلدختر، سلسه و الیگودرز، به ترتیب میزان تولید، مهم‌ترین مناطق تولید منسوج ماشته در استان لرستان به‌شمار می‌روند.

۴- ارائۀ مستندات

منسوج ماشته، به‌عنوان یکی از محصولات مهم صنایع دستی استان لرستان، در اغلب مناطق ایران دارای شهرت مطلوب است.

ارزش فرهنگی و اقتصادی منسوج ماشته، میزان تولید زیاد و پتانسیل‌های این منسوج برای تکمیل سایر محصولات کاربردی صنایع دستی، باعث شده‌است در سال‌های اخیر تولیدکنندگان و برخی از نهادهای دولتی و خصوصی فعال در استان لرستان، نگاه ویژه‌ای به این محصول داشته باشند.

در این راستا، منسوج ماشته در خوشۀ کسب‌و‌کار «گلیم، جاجیم و ماشتۀ لرستان» قرار گرفت و تحت نظارت ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان و شرکت شهرک‌های صنعتی لرستان، سطح کمی و کیفی تولید آن ارتقا یافته‌است.

همچنین، معاونت صنایع دستی استان لرستان، در سال‌های اخیر اقدام به اجرای پروژه‌های تدوین استاندارد ملی، طراحی و نمونه‌سازی محصول و ثبت نشان ملی مرغوبیت صنایع دستی (سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۳) برای این محصول نموده‌است.

۵- روش تولید

ابزارهای تولید ماشته، شامل ابزارهای آماده‌سازی نخ‌ پود (کلاف‌پیچ، ماسوره، چرخ ماسوره‌پیچ، ماکو)، ابزارهای چله‌دوانی (دار چله‌دوانی، ماسورۀ چله‌دوانی) و دستگاه ماشته‌بافی (شامل پایه‌‌ها، خرک‌ها، میلۀ نگه‌دارندۀ دفه، میلۀ نگه‌دارندۀ ورد، زیردار، سردار، دار پشت سر، نورد، میلۀ نگه‌دارندۀ نخ‌های تار، پایه‌های نورد، نوردگردان، دفه، شانه، ورد، قرقره، پاتخته، متید) است.

فرآیند تولید ماشته، شامل ۱- آماده‌سازی مواد اولیه، ۲- چله‌دوانی (چیدمان نخ‌های تار با تعداد و ترتیب رنگی مشخص در کنار یکدیگر به‌منظور استقرار بر روی دستگاه ماشته‌بافی)، ۳- چله‌کشی (استقرار چله‌های دوانده‌شده روی دستگاه ماشته‌بافی) و ۴- بافندگی است. بافندگی نیز شامل فرآیندهای است: بازکردن دهانۀ کار، پودگذاری، دفه‌زدن و کنترل پهنای منسوج است.

۶- ارتباط با محل تولید

با توجه به شرایط اقلیمی استان لرستان و وجود مراتع وسیع و سرسبز در این ناحیه، شرایط پرورش دام و بهره‌برداری از فرآورده‌های ثانویۀ آنها مانند پشم و مو، همواره در این استان وجود داشته‌است. این موضوع باعث پدیدآمدن حرفه‌هایی مانند نخ‌ریسی، رنگرزی، نساجی و تولید منسوجاتی مانند ماشته شده‌است.

ماشته‌‌بافی یکی از کهن‌ترین و شاخص‌ترین گرایش‌های صنایع دستی استان لرستان است و با استناد به برخی منابع مکتوب ازجمله کتاب «جغرافیای تاریخی بروجرد»، از دورۀ سلجوقی تا دورۀ قاجار از رونق به‌سزایی برخوردار بوده‌است.

در گذشته، منسوج ماشته کاربردهای زیادی در زندگی روزمرۀ اهالی منطقه داشته و به‌عنوان رختخواب‌پیچ، روانداز، زیرانداز (به‌ویژه کف‌پوش سیاه‌چادر)، رویۀ کرسی، پردۀ عایق سرما، بقچه و لحاف و روزینی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در سال‌های اخیر نیز، ماشتۀ لرستان با حفظ اصالت طرح و نقش و با تغییر فرم، ابعاد و کاربرد، در زندگی شهری کاربردهای مصرفی و تزیینی جدید خود را یافته است.

با توجه به این‌که تمام مواد اولیه (پشم، رنگینه‌ها و دندانه‌ها) و ابزار کار ماشته‌بافی در استان لرستان به‌وفور موجود است، این گرایش صنایع دستی از لحاظ اقتصادی، اشتغال‌زایی و فرهنگی، دارای نقش و جایگاه به‌سزایی در این منطقه است.

۷- شیوۀ اتصال برچسب نشانۀ جغرافیایی

الحاق، الصاق و دوخت