فهرست مطالب گزارش ضمیمه:

۱- نام محصول و نشانۀ جغرافیایی درخواستی | ص ۱

۲- ساختار ظاهری جاجیم لرستان | ص ۱

۲-۱- بافت جاجیم لرستان | ص ۱

۲-۲- مواد اولیۀ جاجیم لرستان | ص ۲

۲-۳- طرح‌ها و نقش‌مایه‌های جاجیم لرستان | ص ۳

۲-۳-۱ – نقش‌مایه‌های جاجیم لرستان | ص ۳

۲-۳-۲- طرح‌های جاجیم لرستان | ص ۶

۲-۴- رنگ‌بندی جاجیم لرستان | ص ۱۲

۲-۵- ابعاد جاجیم لرستان | ص ۱۲

۲-۶- کاربردهای منسوج جاجیم لرستان | ص ۱۳

۲-۷- ابزارهای تولید جاجیم لرستان | ص ۱۴

۲-۸- فرآیند تولید منسوج جاجیم | ص ۱۸

۲-۹- اطلاعات مربوط به منطقۀ تولید جاجیم لرستان | ص ۲۰

۲-۱۰- مدارک مستند مبنی بر ارتباط منسوج جاجیم با استان لرستان | ص ۲۳

۲-۱۱- کنترل کیفی محصول نهایی | ص ۲۴

خلاصۀ گزارش ثبت:

۱- نام محصول و نشانۀ جغرافیایی درخواستی

جاجیم لرستان

۲- توصیف محصول

جاجیم لرستان، نوعی منسوج تارنما از جنس نخ پشمی رنگرزی‌شده است و با استفاده از دار پارچه‌بافی زمینی (افقی) تولید می‌شود.

جاجیم لرستان از نوع جاجیم یک‌کوجی (ساده) است و نخ‌های تار و پود آن، به‌طور ساده و به‌صورت زیر و رو در میان یکدیگر قرار می‌گیرند.

برای تولید منسوج جاجیم لرستان، از نخ‌ پشمی رنگرزی‌شده به‌عنوان تار (چله) و پود و نیز از رنگینه‌های گیاهی، حیوانی و شیمیایی ‌(برای رنگرزی نخ‌های پشمی) استفاده می‌شود.

طرح کلی جاجیم لرستان، به‌طور ذهنی اجاد می‌شود و ترکیبی از نوارهای رنگی منقوش و یا ساده در امتداد طولی بافت است. در نوع منقوش، سطح نوارهای رنگی با تکرار چند نقش‌مایۀ سادۀ هندسی تکمیل می‌شود که مهم‌ترین آنها، شامل هچه، لوزی، سرمه‌دان، پروانه، شانه، اره، شطرنجی، لانه‌زنبوری، گندمی، گوشواره، کوه، دندان موشی و بوته است:

رنگ‌های سنتی رایج در منسوجات طرح قدیم جاجیم، شامل رنگ‌‌مایه‌های سفید، مشکی، لاکی، سورمه‌ای، مسی، نارنجی و زرد و رنگ‌های منسوجات طرح جدید، شامل آبی سیر، لاکی روشن، سبز روشن و بنفش است.

منسوج جاجیم با عرض ۴۵ و یا ۵۵ سانتی‌متر و طول بیشتر از ۸ متر تولید شده و پس از جداسازی از دار جاجیم‌بافی، با توجه به محصول نهایی، در قطعه‌های با ابعاد مورد نظر برش داده شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در گذشته، منسوج جاجیم لرستان برای تهیۀ رختخواب‌پیچ، روانداز، زیرانداز و روزینی کاربرد داشت و امروزه،، برای تهیه و یا تکمیل محصولاتی مانند زیرانداز، روفرشی، سجاده، پشتی، کوسن، کیف پول، کیف زنانه، کوله‌پشتی و … به‌کار می‌رود.

۳- معرفی دقیق منطقۀ تولید

 استان لرستان با مساحت ۲۸۲۹۴ کیلومتر مربع و به مرکزیت شهر خرم‌آباد، یکی از استان‌های غربی ایران است. این استان میان مرزهای ۳۲ درجه و ۳۷ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۲ دقیقۀ عرض شمالی از خط استوا و ۴۶ درجه و ۵۱ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۳۰ دقیقۀ طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده‌است.

اغلب نقاط این استان، به‌جز تعدادی درۀ آبرفتی و چند دشت کوچک، دارای شرایط کوهستانی است. اشترانکوه با ۴۱۵۰ متر ارتفاع، بلندترین نقطۀ استان است و جنوبی‌ترین ناحیۀ استان، دارای ارتفاع ۵۰۰ متر از سطح دریای آزاد است.

استان لرستان از شمال با استان‌های‌ همدان و مرکزی، از شرق با استان اصفهان، از جنوب با استان خوزستان، از غرب با استان‌های‌ کرمانشاه و ایلام و از جنوب شرق با استان چهارمحال‌و‌بختیاری دارای مرز مشترک است.

این استان، سیزدهمین استان پرجمعیت کشور است و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، استان لرستان دارای ۱۱ شهرستان، ۲۹ بخش، ۲۴ شهر، ۸۵ دهستان و ۲۸۶۴ روستا است.

شهرستان‌های الیگودرز، خرم‌آباد، ازنا-دورد، پلدختر، کوهدشت و دلفان، به‌ترتیب میزان تولید، مهم‌ترین مناطق تولید منسوج جاجیم به‌شمار می‌روند.

۴- ارائۀ مستندات

منسوج جاجیم، به‌عنوان یکی از محصولات مهم صنایع دستی استان لرستان، در اغلب مناطق ایران دارای شهرت مطلوب است.

ارزش فرهنگی و اقتصادی منسوج جاجیم، میزان تولید زیاد و پتانسیل‌های این منسوج برای تکمیل محصولات متنوع کاربردی، باعث شده‌است در سال‌های اخیر تولیدکنندگان و برخی از نهادهای دولتی و خصوصی فعال در استان لرستان، نگاه ویژه‌ای به این محصول داشته باشند.

در این راستا، منسوج جاجیم در خوشۀ کسب‌و‌کار «گلیم، جاجیم و ماشتۀ لرستان» قرار گرفت و تحت نظارت ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان و شرکت شهرک‌های صنعتی لرستان، سطح کمی و کیفی تولید آن ارتقا یافته‌است. همچنین، معاونت صنایع دستی استان لرستان، در سال‌های اخیر اقدام به اجرای پروژه‌های مستندنگاری و طراحی و نمونه‌سازی این محصول نموده‌است.

۵- روش تولید

ابزارهای تولید جاجیم لرستان، شامل دوک نخ‌ریسی، ابزارهای رنگرزی سنتی (دیگ رنگرزی، ظروف یا پیمانه‌ها، ترازو، هم‌زن، وسیلۀ گرمایشی و سطل پلاستیکی) و دار جاجیم‌بافی است. دار جاجیم‌بافی لرستان از نوع یک‌کوجی و دارای اجزای ساده‌ای است که به‌آسانی از یکدیگر جدا شده و دارای قابلیت جابه‌جایی و سرهم‌بندی مجددند. اجزای دار جاجیم‌بافی شامل زیردار، سردار، کوجی (ورد)، سه‌پایه ، هاف یا پشت‌کوجی و تختۀ دفه است.

فرآیند تولید جاجیم، شامل ۱- آماده‌سازی طرح و نقشه، ۲- چله‌کشی (استقرار چله‌های مرتب‌شده روی دار جاجیم‌بافی) و ۳- بافندگی است. بافندگی نیز شامل فرآیندهای بازکردن دهانۀ کار، پودگذاری، نقش‌اندازی، دفه‌زدن و کنترل پهنای منسوج است.

ایجاد نقش‌‌مایه‌ها، در حین فرآیند بافندگی انجام می‌شود. جاجیم‌باف، پس از رسیدن به محل مورد نظر در جهت طولی نخ‌های تار، از جهت عرضی نیز با شمارش تعداد نخ‌های تار، نقطۀ شروع نقش‌اندازی را تعیین می‌کند. پس از هر نوبت بازکردن دهانۀ کار، هم‌زمان با دخالت انگشتان دست، تعدادی از نخ‌های تار را از مجموعۀ تارهای پایین‌رونده جدا می‌کند. این نخ‌ها، در هر نوبت پودگذاری، روی سطح منسوج قرار گرفته و بخش کوچکی از نقش‌مایه‌های مورد نظر را ایجاد می‌کنند.

۶- ارتباط با محل تولید

با توجه به شرایط اقلیمی استان لرستان و وجود مراتع وسیع و سرسبز در این ناحیه، شرایط پرورش دام و بهره‌برداری از فرآورده‌های ثانویۀ آنها مانند پشم و مو، همواره در این استان وجود داشته‌است. این موضوع باعث پدیدآمدن حرفه‌هایی مانند نخ‌ریسی، رنگرزی، نساجی و تولید منسوجاتی مانند جاجیم شده‌است.

جاجیم‌بافی یکی از کهن‌ترین و شاخص‌ترین گرایش‌های صنایع دستی مناطق عشایری و روستایی استان لرستان است. در گذشته، جاجیم‌بافان عشایری و روستایی لرستان، این منسوج را برای مصارف خانوادۀ خود تولید می‌کردند و به‌عنوان رختخواب‌پیچ، روانداز، زیرانداز (به‌ویژه کف‌پوش سیاه‌چادر)، رویۀ کرسی، پردۀ عایق سرما، بقچه و لحاف و روزینی از آن استفاده می‌کردند.

در طی دهه‌های گذشته، به‌علت تغییر شیوۀ زندگی عشایر و روستائیان منطقه در سال‌های اخیر و روی‌آوردن به مظاهر زندگی شهری، جاجیم لرستان نیز با حفظ اصالت طرح و نقش و با تغییر فرم، ابعاد و کاربرد، در زندگی شهری کاربردهای مصرفی و تزیینی جدید خود را یافته است.

نقش‌مایه‌ها و طرح‌های جاجیم لرستان، کاملاً بومی این منطقه بوده و علاوه‌بر جنبۀ تزئینی، ریشه در باورها و اعتقادات اهالی منطقه دارد. منشأ ایجاد این نقش‌مایه‌ها به محیط پیرامون، مسایل روزمره، اندیشه‌های بومی و مذهبی، افسانه‌ها و اساطیر ملی و قومی و پندارهای اخلاقی و ادبی بازمی‌گردد و تعداد کمی از آنها در هنگام کوچ و مراودات با سایر قومیت‌ها، به‌همراه نمادگرایی و ساده‌سازی رواج یافته‌اند. برخی از این نقش‌مایه‌ها نیز، بر روی آثار باستانی استان لرستان مشاهده می‌شوند.

همچنین، اغلب رنگینه‌ها و دندانه‌های مورد مصرف در رنگرزی نخ‌های جاجیم لرستان، از مواد رنگزای گیاهی و یا طبیعی موجود در همین منطقه تهیه می‌شود.

۷- شیوۀ اتصال برچسب نشانۀ جغرافیایی

الحاق، الصاق و دوخت