فهرست مطالب:

۱- خلاصۀ گزارش ثبت نشانۀ جغرافیایی ورشو بروجرد

۲- اطلاعات مربوط به منطقۀ تولید محصول ورشو بروجرد

۳- ویژگی‌های محصولات ورشو بروجرد

۳-۱- ویژگی‌های ظاهری محصولات ورشو بروجرد

۳-۲- انواع محصولات ورشو بروجرد

۳-۳- نقش‌مایه‌ها و طرح‌های محصولات ورشو بروجرد

۳-۴- ابعاد محصولات ورشو بروجرد

۳-۵- کاربردهای محصولات ورشو بروجرد

۴- مواد اولیۀ ورشوسازی بروجرد

۵- ابزارهای تولید محصول ورشو بروجرد

۶- فرآیند تولید محصول ورشو بروجرد

۷- کنترل کیفی محصول ورشو بروجرد

خلاصۀ گزارش ثبت:

۱- نام محصول و نشانۀ جغرافیایی درخواستی

ورشو بروجرد

۲- توصیف محصول

محصول ورشو بروجرد با استفاده از ورق آلیاژ ورشو و با بهره‌گیری از ابزارهای سادۀ دستی، در فرم‌ها، اندازه‌ها و کاربردهای گوناگون تولید می‌شود.

محصول ورشو بروجرد، به‌طور کلی شامل سه نوع تک‌قطعه‌ای نیمه‌مسطح (مانند بشقاب، دیس، سینی)، تک‌قطعه‌ای حجم‌دارِ بدون درز (مانند لیوان، کاسه)، چند‌قطعه‌ای یا دارای درز (مانند گلاب‌پاش، سماور، اقتابه و لگن) است.

محصول چند‌قطعه‌ای، ممکن است دارای بدنۀ اصلی، پایه، دسته، درب و لوله باشد. ظاهر این قطعات، متناسب با کارکرد نهایی است و محصول ورشو، از نظر هندسی، ابعاد و اتصالات، کاملاً بدون عیب و دارای استحکام لازم است. برش قطعات تشکیل‌دهندۀ محصول ورشو، به‌شکلی است که به‌طور مطلوب و بدون فاصله در کنار هم قرار گرفته و درزهای محل اتصال، دارای استحکام کافی و فاقد اثر لحیم‌کاری در محل جوش است.

مهم‌ترین مواد اولیۀ ورشوسازی بروجرد شامل ورق ورشو، قطعات آلیاژ قلع، تنکار، سرب، روغن بزرک، نشادر، قیر نفتی جامد، پودر گچ سفید، نفت سفید، تیزاب سلطانی، مخلوط واکس و دوده و روغن جلا است.

نقش‌مایه‌ها و طرح‌های محصولات ورشو بروجرد، به‌روش‌های چکش‌کاری (ایجاد برجستگی‌ و فرورفتگی)‌، مشبک‌کاری و یا قلم‌زنی بدنه ایجاد می‌شوند. همچنین، شکل دستۀ محصولات، شباهت زیاد به برخی از نقش‌مایه‌های سنتی به‌ویژه انواع اسلیمی دارد. طرح‌های قلم‌زنی، شامل یک یا ترکیبی از انواع اسلیمی، ختایی، نگارگری، گره‌چینی، بناهای باستانی، چهره، خط‌نوشته و طرح‌های مدرن است. ظاهر این طرح‌ها، براساس مبانی بصری، متعادل و هماهنگ بوده و معمولاً به‌صورت متقارن اجرا می‌شوند.

همۀ قطعات محصول ورشو، به‌طور ذاتی و طبیعی، نقره‌ای‌رنگ هستند و از پوش‌رنگ‌ها و جلادهنده‌های شیمیایی برای رنگ‌آمیزی محصول استفاده نمی‌شود.

هریک از انواع محصولات ورشو، ممکن است در چند اندازۀ متنوع تولید ‌شود. همچنین، ابعاد محصول ممکن است برحسب توافق ورشوساز و مشتری، متغیر باشد.

محصولات ورشو بروجرد، دارای کارکردهای تزیینی، کاربردی و یا تزیینی- کاربردی‌ هستند. این محصولات به‌طور معمول به‌عنوان ظروف آشپزخانه، ظروف پذیرایی، وسایل متفرقه و یا برای تزیین در دکوراسیون فضاهای داخلی کاربرد دارند. نام هریک از محصولات، بیانگر نوع کاربرد آن نیز هست.

۳- معرفی دقیق منطقۀ تولید

شهر بروجرد، مهم‌ترین منطقۀ تولید محصولات ورشو در ایران است. این شهر با مساحت ۳۵ کیلومتر مربع، در نقطۀ ۹_/۳۳ درجۀ شمالی از خط استوا و ۸_/۴۸ درجۀ طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده‌است. بروجرد، مرکز شهرستان بروجرد از توابع استان لرستان است. شهرستان بروجرد از سمت شمال، با شهرستان‌های ملایر و نهاوند در استان همدان؛ از سمت شرق، با شهرستان‌ شازند در استان مرکزی؛ از سمت جنوب، با شهرستان‌های خرم‌آباد و دورود و از سمت غرب، با شهرستان سلسله دارای مرز مشترک است.

شهر بروجرد در دامنۀ بلندترین دیوارۀ رشته‌کوه زاگرس در ارتفاع ۱۵۵۰ تا ۱۵۷۱ متری از سطح دریا واقع است. بلندترین نقطۀ شهرستان بروجرد، رشته‌کوه گرین با ارتفاع ۳۶۲۳ متر و پست‌ترین ناحیۀ آن، در دشت سیلاخور با ارتفاع تقریبی ۱۵۰۰ متر قرار دارد. شهر بروجرد از سه جهتِ شرق، شمال و غرب به کوهستان و از جنوب و جنوب‌شرقی به دشت سیلاخور منتهی می‌شود.

بر پایۀ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، جمعیت شهر بروجرد ۲۳۴۹۹۷ نفر (در ۷۴۱۴۶ خانوار) بود و از این نظر، بروجرد، دومین شهر استان لرستان و سی‌و‌نهمین شهر ایران است.

۴- ارائۀ مستندات

بروجرد، یکی از نخستین مراکز تولید محصولات ورشو در ایران است. با استناد به برخی از منابع مکتوب، در دورۀ قاجار، تعدادی از فلزکاران بروجرد و دزفول (در استان خوزستان) به‌منظور آموختن فنون تولید ظروف ورشو، به سرزمین روس اعزام شدند و پس از بازگشت به کشور، به تولید محصولاتی مانند سماور زغالی، قوری، سینی، گلاب‌پاش، آفتابه‌و‌لگن، بشقاب و مانند این‌ها پرداختند.

همچنین، در کتاب المآثر‌ و‌ الآثار (سال ۱۳۰۶ قمری)، به تاریخ پیدایش ورشوسازی و تولید سماور به‌ویژه در بروجرد اشاره شده‌است.

در حال حاضر، در یکی از مهم‌ترین بوستان‌های شهری بروجرد (بوستان سماور)، تندیس بزرگی از سماور مستقر شده‌است. این المان شهری، بر شهر بروجرد به‌عنوان مهد و مرکز تولید سماورهای ورشو در ایران تأکید می‌کند. همچنین، چون بروجرد معروف‌ترین شهر ایران در زمینۀ تولید انواع سماور ورشو بوده‌است، تصویری از سماور به‌عنوان نماد شهر در میانۀ لوگوی شهرداری بروجرد قرار دارد.

محصول ورشو بروجرد با بیش از دو سده سابقه، در داخل و خارج ایران دارای شهرت است. علاوه‌بر این، بروجرد جزو معدود شهرهای جهان است که محصولات ورشو آن با بهره‌گیری از فنون چکش‌کاری و خم‌کاری و با استفاده از دستگاه‌های ساده و دستی تولید می‌شوند.

اهمیت فرهنگی و اقتصادی محصولات ورشو، باعث شده‌است در سال‌های اخیر تولیدکنندگان و نهادهای دولتی و خصوصی فعال در استان لرستان و به‌ویژه شهر بروجرد، توجه مخصوصی به این محصولات داشته باشند. در این راستا، ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان و ادارۀ شهرستان بروجرد، ضمن ارتقای سطح کمی و کیفی تولید محصولات ورشو، اقدام به اجرای این پروژه‌ها نموده است: مستندنگاری، تدوین استاندارد ملی، تدوین استانداردهای مهارت و آموزش در سه درجۀ ۱، ۲ و ۳ برای رشته‌ی تحصیلی ورشوسازی در مدارس کارو‌دانش، تولید فیلم‌های مستند، احیای روش منسوخ‌شدۀ تولید سماور ورشو، تهیۀ طرح‌های جدید برای قلم‌زنی محصولات ورشو، طراحی و نمونه‌سازی محصولات جدید، راه‌اندازی ‌موزۀ ورشوسازی، راه‌اندازی بخش ویژۀ ورشوسازی در موزۀ مردم‌شناسی بروجرد، راه‌اندازی کلاس‌های دایمی آموزشی و طراحی و اجرای المان‌های شهری.

۵- روش تولید

مهم‌ترین ابزارهای ورشوسازی بروجرد عبارت‌اند از: چکش‌های ورشوسازی، سندان‌های ورشوسازی، ابزارهای آتش‌کاری، سو‌هان‌ها، دستگاه پرداخت‌کاری، رندۀ فولادی، قیچی ورق‌بُر، قالب‌تنه، کندۀ چوبی، اجاق گاز، پاتیل، کف‌گیر، الک، ابزارهای قلم‌زنی شامل پرگار، مداد، کاغذ پوستی، کهنۀ گرده، صفحۀ سنبه‌کاری، چکش‌ لاستیکی، برس سیمی، چکش قلم‌زنی و انواع قلم‌های‌ فولادی.

فرآیند تولید محصولات چندقطعه‌ای‌، شامل این مراحل است: ۱- ترسیم الگوی قطعات تشکیل‌دهندۀ محصول چندقطعه‌ای روی مقوا؛ ۲- آماده‌سازی قطعات تشکیل‌دهندۀ محصول به‌طور جداگانه؛ ۳- شست‌وشوی قطعات؛ ۴- چرخ‌کاری و سوهان‌کاری قطعات؛ ۵- لحیم‌کاری و وصل‌کردن قطعات؛ ۶- قلم‌زنی محصول (قیراندود‌کردن پشت محصول؛ طرح‌اندازی روی محصول؛ قلم‌زدن طرح؛ قیربرداری؛ سیاه‌کاری).

۶- ارتباط با محل تولید

بر پایۀ اسناد و مدارک به‌جا‌مانده از دوره‌های گذشته به‌ویژه ابزار و ظروف قدیمی، شهرستان بروجرد دارای پیشینۀ تاریخی و شهرت مطلوب در زمینۀ انواع گرایش‌های صنایع دستی و به‌ویژه گرایش‌های فلزکاری سنتی است. این موضوع در پیدایش، رواج و تکامل ورشوسازی در بروجرد بسیار موثر بوده‌است. پیش از ورود ورق ورشو به ایران، مسگران بروجردی همواره به‌موازات آفرینش‌های ذوقی فلزکاران سنتی سایر شهر‌های کشور، خلاقیت خود را در تولید محصولات مسی بروز می‌دادند. در آن دوره، فلزکاران سنتی بروجرد از پوکه‌‌های برنجی گلوله‌های جنگی، به تولید دوات (مرکب‌دان) می‌پرداختند. ازاین‌رو، این صنعت به‌نام «دواتگری» معروف شد. دواتگر‌ها، از پوکه‌‌های برنجی، علاوه‌بر دوات جای مرکب، نوعی قندان کوچک می‌ساختند.

پس از ورود ورق ورشو به ایران، برخی از مسگران بروجرد این آلیاژ جدید را به‌علت ظاهر براق و نقره‌ای، جایگزین فلز مس کرده و هنر-صنعت ورشوسازی به‌ویژه تولید سماورهای از جنس ورشو را در کنار مس‌گری رواج دادند؛ به‌طوری که در نزد اغلب کارشناسان مرتبط با صنایع دستی فلزی، بروجرد به‌عنوان مهد و مرکز تولید سماور ایران شناخته می‌شود.

در طی دو سدۀ گذشته، محصولات ورشو بروجرد، با فرم‌ها، ابعاد و کاربردهای متنوع، به عرصۀ زندگی شهری و روستایی مردم این منطقه و سایر مناطق کشور وارد شده‌است. اغلب نقش‌مایه‌ها، طرح‌ها و روش‌های تولید محصولات، منحصر به همین منطقۀ جغرافیایی هستند.

با توجه به موقعیت جغرافیایی شهر بروجرد و استقرار آن بر سر شاهراه مبادلاتی تهران- حنوب و شرق به غرب کشور، محصولات ورشو تولیدشده در بروجرد در نزد مردم سایر مناطق کشور نیز شناخته‌ شده‌اند.

۷- شیوۀ اتصال برچسب نشانۀ جغرافیایی

الحاق و الصاق